[a1] Elogium et Itinerarium
Ex S. Gallo Romam
Eminentissimi et Reverendissimi S.R.E. Cardinalis
Caelestini Sfondrati.
Caelestinus Sfondratus nobili et perantiqua familia Mediolani natus, adolescens duodecim annorum ad comparandam linguam in Germaniam missus, Rosaci ad lacum Acronium, in contubernio aliorum adolescentum, sub cura Patrum San-Gallensium, prima studiorum rudimenta posuit. Erat adolescens generosa et ferventi indole, praestantiaque ingenii omnibus longe superior. Biennio Rosaci [a2] litteris et pietate excultus, amorem Religionis Benedictinae concepit, petiitque in Monasterio S. Galli inter alumnos recipi, qui antequam in tyrocinium admittantur, uno, alterove anno, spiritus et vocationis suae documenta dare solent. Monachum demum indutus, exacto legitimo tyrocinii tempore, Religione, Monasticae Disciplinae observantia, omnibus exemplo et doctrina admirationi fuit, adeo, ut nondum Sacerdotio initiatus, Campidonae Theologiam docuerit; inde ad S. Gallum revocatus, Philosophiam, Theologiam et Jus Canonicum interpretatus, S. Gallo doctissimos discipulos dedit. Quos in doctrina instituerat, eosdem in Religiosae vitae exercitiis instituendos superiorum imperio, finito Theologiae cursu, suscepit, factus Juniorum et Novitiorum Magister.
Qua porro sollicitudine, et fructu hoc munus obierit, ipsius vita cum virtute exacta abunde loquitur. Ex domesticis parietibus in publicam arenam eundem eduxerunt Moderatores Universitatis Salisburgensis, qui [a3] doctrinae eius fama exciti, ad explicandum Jus Canonicum eum evocarunt, qua provincia, prius Theologiae laurea donatus, publica fama defunctus est.
Cum ea tempestate Salisburgum Quatuor Propositiones Cleri Gallicani allatae essent, Archiepiscopus eas Universitati refutandas transmisit, obtigitque defendendae Ecclesiae gloria Caelestino, qui nobili libro, cui titulus: Regale Sacerdotium, dignitatem Pontificiam a contumelia vindicavit.
Salisburgo reducis virtutem Abbas experturus, Rosacum ire, et in vicino monte Sacelli Rustici curam agere iussit; quo Dominicis, festisque diebus Sacra obiret, et ad Populum Germanica lingua diceret. Abest id Sacellum a Monasterio Rosacensi leuca Germanica, situm in monte, itinere difficili, quod pedes conficere, et caelo pluvio, rustico equo vehi solebat. Interea temporis, dum eo munere fungeretur, Philosophiam composuit, typis San-Gallensibus excusam.
[a4] Abbas patientiam et virtutem eius honoraturus, illustre hoc sidus e tenebris in publicam lucem transtulit; nam ad S. Gallum evocatum Vicarium in Spiritualibus Generalem constituit. Eo in munere, prudentia, zelo promovendae Religionis, et ardore sanciendae Disciplinae Ecclesiasticae plurimum enituit, a Clerico pariter amatus, observatusque.
Interea Innocentius XI. PP.M. zelum eius, quem in defendendo Jure Pontificio ostenderat, Episcopatu Novariensi remuneratus est; quam praeter exspectationem ea dignitas fuit, tam humiliter, generoseque eam a se amoliri conatus est, scriptis ad Eminentissiumum D. Cardinalem Cybo Litteris deprecatus, ut sua opera apud Pontificem intercederet, ne ex quieta, humilique Monastica vita, in publicas curas raperetur; verum reiectae preces, alteraeque litterae invitum onus subire coegerunt.
Dum ad iter se parat, longaeva senectus Abbatem ad [a5] tumulum, et Caelestinum ad Mitram vocavit.
Renuntiato itaque Episcopatu, Abbas creatus, nihil de studio in Summam Sedem remisit; nam curas Abbatiae cum zelo tuendi Jus Ecclesiae partitus, illi diem, huic noctes impendit; ex quibus eruditis vigiliis nati sunt libri publico applausu excepti: Gallia videlicet Vindicata: Legatio Lavardini; Sacerdotium Regale auctum: Historia Nepotismi: Nodus Praedestinationis dissolutus; et qui in Pontifice filium tuebatur, nec Matris oblitus est, quam a labe originali puram innocentemque vindicavit. Pastoralis demum cura contra morum corruptelam expressit opus de Probabilitate, et duas contra Haereticos Dissertationes de Baptismo Infantum. Reliquit imperfecta duo opera, Historiam Atheismi, et Dissertationes [a6] contra pestilentem librum Heideggeri Tigurini, cui titulum fecerat: Meretrix Apocalyptica. Reliquit praeterea tres Tomos MSS. Commentariorum in Jus Canonicum. Erant ista opera partus ut plurimum nocturnarum vigiliarum; publici tamen muneris sui ut Princeps et Abbas nihilo minus oblitus, ostendit utrique se parem esse; Quippe ad instaurandam Disciplinam Ecclesiasticam, Rosaci Conventum Parochorum ditionis S. Galli egit, editisque Constitutionibus Religioni et Disciplinae consuluit. Quin et publici boni, et creditarum sibi animarum amor eum in Cathedram, quod antea nunquam in S.Gallo fecerat, transtulit, ex qua tum alias, tum primis Mensium Dominicis ad Populum dixit, non in S. Galli Basilica duntaxat, verum in vicinas etiam Parochias progressus tanquam fidelis Paterfamilias subditis suis triticum Verbi Divini dispensavit.
[a7] Summam curam administrandae Justitiae habuit, a qua nullo respectu, nullisque precibus abduci poterat. Reis, in quos publica poena animadvertendum erat, cum vitae gratiam facere non posset, ad mortem fortiter patienterque ferendam publicis precibus et sacrificiis succurrebat, et a morte piacularibus sacris.
Pauperum cura illi maxima, et pene ultra vires in eos liberalitas; cum enim Caesariani in Helvetios ceu Gallici nominis studiosiores, vindictae cupidi lacum Constantiensem celocibus armato Milite instructis, infestum reddidissent, annonae inopia laboratum est.
In hac publica calamitate emicuit paternus amor, quo subditos suos complectebatur, quorum ne ullus fame periret, Eleemosynarium suum totius ditionis, pagos vicosque obire, inopum, aegrorum, senum, infantum [a8] numerum inire, et in singula capita quavis septimana panem, farinam decernere iussit; quin ingravescente hyeme, vestitu, lignisque ad parandum focum subvenit; Praefectis quoque suis in mandatis dedit, diligenter invigilarent, ne quis fame, frigoreque periret. Haec charitas ultra biennium Caelestinum occupatum habuit, subductisque rationibus compertum, in Monasterio Sancti Galli duntaxat, in pane, farina, octo florenorum millia in annum impensa, praeter pecuniam, vinum, vestimenta et medicinas, quae liberali manu distribui iusserat; eandem charitatem in caeteris Monasterii Praeposituris et Praefecturis exerceri voluit. Complures Infantes solatio parentum destitutos, suis sumptibus ali, educarique fecit. Haec charitas publicum illi [nomen (?) del.] amorem conciliavit, nec mirum eius e S. Gallo discessum publicis lacrymis deploratum fuisse.
[a9] Cum suis religiosis potius ut indulgentissimus pater, quam Abbas egit, nihil enim pro imperio iubere solebat, sed rogantis et suadentis more; et si quem renuentem et repugnantem imperatis offendebat, potius ipse vinci, quam vincere malebat. [corr. ex volebat]
Eosdem menstruis exhortationibus ad pietatem, Professionis Monasticae, sanctaeque Regulae suae observantiam animabat; aegrotantium solatio nullis sumptibus pepercit, quibus omnia large subministrari volebat.
Officiis Divinis antemeridianis, cum pro negotiorum mole interesse raro posset, Vesperas tamen et Completorium, sepositis omnium curis, fere semper frequentabat.
His pietatis exercitiis invigilans, anno 1696. ab Innocentio XII.mo PP. M. sacra Purpura donatus, [a10] cum videret opes Monasterii ferme impares fore sumptibus necessario ferendis, aliisque ex causis secretioribus, statuit resignata Abbatia, Romam proficisci. Itaque ad diem X.m, anno 1696. indicta nova Electione, Abbatiam in manus Capituli resignavit, nulla re vel emolumento sibi reservato, habuitque successorem admodum R.P. Leodegarium Bürgisser Decanum patria Lucernensem. Eadem die Eminentissimus D. Cardinalis Capitulares solenni convivio excepit.
Januarii XII.mo omnibus ad iter paratis, in templo S. Galli, Sacram Conventui impertitus benedictionem, inter complorantium gemitus et suspiria, Rosacum a prandio profectus est, comitantibus novo Electo, omnibusque territorii Praefectis, et R.P. Antonino a [a11] Beroldingen, P. Desiderio Eberlin Oeconomo Wilensi, P. Laurentio Schenck a Castellis Oeconomo S. Joannis, P. Francisco Serwarth confessore Monialium in Altstetten, P. Dominico Ritter. P. Hermannus Schenck mane praecesserat; qui duo ultimi in Romani itineris socios delecti fuerant.
Templo Sancti Galli egressum Eminentissimum D. Cardinalem LXX equites, urbis S. Galli cives compti et armati exceperunt, et per mediam civitatem deduxerunt ad S. Fidem usque, tonantibus interea urbis tormentis bellicis.
Quam primum limites territorii attigit, remissis urbanis equitibus, pedites Eminentissimum explosione militarium tuborum [!] salutarunt, equites vero ex territorio collecti deduxere ad locum, cui nomen das Riederholz. Ita itum Rosacum praecedentibus equitibus Rosacenis, qui ad eum locum occurrerant, et sequentibus superioris ditionis equitibus.
[a12] Monasterio Rosaceno adpropinquantem, pedites terna explosione, similiterque tertio fragor tormentorum salutavit. Itum inter ordines equitum ad salutandum Sanctissimum Sacramentum in Sacello domestico.
Coenantibus hospitibus adfuit D. Comes ab Embs, qui salutato Eminentissimo D. Cardinale caeteris coenantibus hospitibus accessit.
Jan. XIII. Summo mane, dicto Sacro, Eminentissimus ad parandum Rheni traiectum, ad Monsteinam P. Hermannum praemisit, qui dubia adhuc luce profectus, in declivi via prope subiectum Monasterio molendinum, cum equo periculose prolapsus est; cum enim equus in constrata glacie via laberetur, nec vestigia firmare posset, P. Hermanno persuasit, ut salutari lapsu equo in latus procumbenti se eriperet. Secutus est Eminentissimus, cum antea salutantem Reverendissimum D. Abbatem Petershausianum, qui navi Constantia Rosacum venerat, a se dimisisset. Noluit [a13] quemquam vel Religiosorum, vel saecularium se sequi, praeter R.P. Laurentium, tum recens nominatum Decanum, et Aulae Praefectum Rinckium a Baldenstain, qui Vaduzium usque eum prosecuti sunt.
Traiecto ad Monsteinam Rheno, adfuit nobilis a Principe Campidonensi missus, qui Eminentissimum ad Palatium Embsianum invitavit. Progredientem Lustnoiae, Militares Ordines, et festae campanarum compulsationes exceperunt. Quod etiam factum Rhineggae, Sanctae Margarethae, et ad Monsteinam.
Horae quadrante in campo a palatio Embsiano distante, nobiles Principis Campidonensis, omnes equites cum duobus tubicinibus, Eminentissimum exspectarunt, advenienteque ex equis desilierunt, salutatoque rhedam exhibuerunt sex equis subflavi coloris instructam. Rheda recusata, palatium subeuntem ex superiore arce explosa tormenta, et compulsatae campanae salutarunt. In atrio pa[a14]latii Illustrissimus Campidonensis Eminentissimum excepit, indeque in conclave deduxit, ubi soli prandium sumpserunt, caeteris in hypocausto equitum basilice pastis; advexerat eo Illustrissimus Campidonensis omnia ad victum necessaria.
A prandio Eminentissimum Princeps Campidonensis curru ad horae quadrantem comitatus est, ubi in patenti campo extremum se salutantes in diversa abierunt, Eminentissimus Veldkirchium, hic Embsium. Veldkirchium sub hora VIII. noctis veniens Eminentissimus explosione militari exceptus, in hospitium descendit, recusato Collegio Jesuitarum, quod R.P. Rector iam Embsii obtulerat. Aliquot ex senatu Eminentissimo felicem adventum adgratulati, vini cantharos XXVI obtulerunt
Jan. XIV. Veldkirchio diggressus, Vaduzii pransus est. Eo loci D. Comitissa Eminentissimum salutavit, et R.P. Laurentius eundem duobus equis donavit, quos tamen [b1] eidem Curia remisit. P. Laurentio, et Aulae Praefecto a se dimissis, Bolfaram abivit. In itinere RR.PP. Benedictum Closer Decanum, et Maurum Hartmann Cellerarium Fabarienses obvios habuit, qui eundem nomine Illustrissimi Fabariensis salutarunt, secutique sunt Bolfaram usque, et eadem nocte Fabariam redierunt. Eodem officio functi sunt nomine Reverendissimi D. Episcopi Curiensis Dominus Thini Cancellarius et urbis D. Otto Schwarz Protoscriba.
Jan. XV. Bolfara profectus in Cizers, a D. Ulysse de Salice explosione tormentorum exceptus est, qui in rheda extra pagum obvius Eminentissimum salutavit, et inter ordines militum in hospitium deduxit. Pransus est Eminentissimus cum D. Praeposito Curiensi, D. Comite Ulysse, Cancellario Thini; inter prandium adfuit ab Oratore Hispano missus D. Spreker, qui eidem mensae assidere iussus est. Convivium fuit plane oppiparum, et regium. A prandio Illustrissimus D. Episcopus Curiensis cum aliquot Canonicis Eminentissimum salutavit; inde Curiam profectus in campo [b2] cum ferme unius horae iter confecisset, obvium habuit D. Oratorem Hispanum cum [post insertum] magna caterva nobilium equitum.
Peracta in campo salutatione, Curiam iter promotum; ubi cum moenibus [corr. ex] haud procul abesset, ex principe Ecclesia campanarum compulsationes, et ex urbe fragores tormentorum auditi. Ita inter effusae ad spectaculum urbis frequentiam, in domo Oratoris Hispani divertit, et Eminentissimus praelucentibus ex alba cera facibus, ad conclave, inde ad lautissimam coenam deductus fuit. Coenae cum Eminentissimo accubuere D. Orator Hispanus, Reverendissimus D. Praepositus Curiensis et D. Ulysses de Salice, et duo viae comites Religiosi. Fuit ea coena pacis conciliatrix; erat etenim hactenus inter Oratorem Hispanum et Dominos de Salice, nescio, quod dissidium, quod hac occasione sopitum creditur, Eminentissimo pacis internuntium agente. Habuit Orator Dominos de Salice humaniter, et in eorum salutem bibit, asseruitque, se ea die symbolum pacis Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum accepisse tanquam alexipharmacum omnis odii.
Jan. XVI. Eminentissimus, qui ex superiori coena male habebat, in domestico Oratoris sacello, Sacrum dixit. Prandio [b3] accubuerunt praeter Illustrissimum D. Episcopum, et hesternae coenae Convivas, duo urbis consules, et praecipui quique hesternae publicae exceptionis comites, caeteris in vicino hospitio, sumptibus Oratoris prandium exhibitum fuit. Inter epulas, sanitas summi PP., Caesaris, Regis Hispani, Eminentissimi D. Episcopi, Oratoris, Urbis Curiensis poculis sancita, et militari explosione honorata fuit.
Observatione dignum fuit, quod Consules, summa animi expressione, in sanitatem summi PP. biberint, commemorantes accepta a summa sede beneficia; aiebant enim publici vexilli tesseram donum Pontificis esse, asservarique in urbis tabulario litteras authenticas Pontificis eius doni testes. Sub vesperam advenit ex Disertina R. P. Menradus Moos et D. Castelberg in Truns, nomine Illustrissimi Disertinensis excusantes tarditatem aggratulationis; asserebant enim incertum nuntium Purpurae, primum ante biduum confirmatum fuisse. Functi suo officio, domo Oratoris excesserunt, verum eiusdem benignitate paulo post revocati, coenae adhibiti fuerunt.
Jan. XVII. Curia diggressus Eminentissimus comites habuit Illustrissimum [b4] et Reverendissimum D. Episcopum, Oratorem Hispanum, Comites de Salice, Praepositum videlicet et Ulyssem, et magnam turbam Equitum, qui Eminentissimum D. Cardinalem ad horae spatium extra urbem comitati, in patenti campo valedixerunt. Extra pagum Embs turma armatorum D. Cardinalem excepit, et per pagum, sonantibus campanis, deduxit usque ad locum dictum Tamins, ubi explosis sclopetis domum redierunt. Beneficentia Illustrissimi D. Episcopi in Arce Richenau, Dominorum de Schauenstein domo pransi, per pagum Bonaduz et Razins progressi, et utrobique manipulis Militum et sclopetorum explosione excepti, in Tusis pernoctavimus.
Jan. XVIII. Tusis profectus Eminentissimus Tsani accepit, exceptus manipulo militum. Ea die, remissa domum lectica, Eminentissimus traha commodissime vectus, Splügae pernoctavit.
Jan. XIX. Eminentissimus traha, quam robustus bos duxerat, per montem Splügam vectus, in vertice montis ad hospitium divertit, ubi offa caseata et vino prandium finivit. Ascensus montis omnibus felix fuit, praeterquam quod comitum unus [b5] cum equo in nivem prolapsus, caetera pedes ire debuerit, rupto ex casu equi cingulo, quo sella sub ventrem adstringitur. A prandio omnes comites equos ascenderunt, sed ob frequentia foramina alte nivibus impressa, relictis equis, per duas horas et amplius pedibus iter faciendum fuit. In montis descensu, Parochus pagi, cui nomen Mattes, Eminentissimum salutavit haustu vini et fructibus Regionis oblatis. Parvuli rusticorum filii unanimi voce Eminentissimo secundum iter, et felicitatem adgratulati sunt. Eodem loci canonicus quidam Comensis cum filio Doctoris Giani obvius fuit, et Eminentissimum ad campum Dulcinum comitantes invitarunt, ut Clavennae in aedibus Giani diverteret, quod etiam pollicitus est.
Jan. XX. Ex campo Dulcino profectus Eminentissimus Clavennam, eosdem comites habuit. Eminentissimum in sella portatili octo viri portarunt. Ubi eo loci ventum est, quo hora una ab urbe abfuit, Clerus et Magistratus obvius Eminentissimum salutavit, et in argentea patina urbis claves obtulit; inde in sella portatili holoserico constrata, a 7 viris, [b6] quos D. Comitissa della Riviera miserat, rubris togis indutos, inter aeris campani, et tormentorum fragores urbi illatus est, praecedente Nobilium frequenti equitatu et manipulis peditum. Prandium exhibuit D. Giani plane oppiparum, famulis in hospitio prandentibus. A prandio Clerus, Nobilitas, Magistratus, brevi Oratione Eminentissimo dignitatem et felicitatem aggratulati sunt. Inde in eadem sella portatili, praecedente peditatu, et sequente equitatu, inter campanarum et tormentorum tonitrua, urbe elatus est. Ea in pompa P. Hermannus socium habuit Nobilem, qui dixit: Ecce! tantum honoris non exhibuimus proprio nostro Episcopo et Cardinali Ciceri, nescio quo impulsu interno omnes moveamur; inde fieri credo, quod Eminentissimum Papam fore persuasum habeamus; hanc opinionem firmat Prophetia Malachiae, quae ait, fore Pontificem de Religione bona; at quae melior Benedictina? Inter haec et alia ventum ad pratum suburbanum, quod dimidia hora ab urbe distat; ibi nobiles ex equo descendentes Eminentissimo valedixerunt. Sub noctis crepusculum ad littus lacus La<rium> [b7] concessit, ubi celox a D. Comitissa della Riviera submissa, eundem inter festos tormentorum ignes excepit, et ad vicinum palatium D. Giani transtulit, ubi pernoctatum fuit. In itinere Clavennam versus, Eminentissimus descendit, salutaturus Beatissimae Virginis Imaginem, quae vocatur Madonna de Vall; stat ea Ecclesia in declivi montis saxosi et horridi latere, caetera elegans, et oculis varietate picturarum mire blandiens.
Jan. XXI. Celoci [!] D. Comitissae ad lacum plenum delitiarum et haereditarium Domus Sfondratianae, applaudente per vicini littoris frequentium pagorum aere campano vectus Eminentissimus ibidem pransus est, et coenavit. Loco nomen Bellagio. Fuit huius itineris rara felicitas, nec pluviae, nec deciduae nives ullam molestiam intulerunt, sed mite ubique Caelum, aura, ut vernae esse solent, et miranda prorsus pro conditione temporis suavitas.
Janu. XXII. Eadem celoce per lacum [lacuna 4-5 litt.] Eminentissimus vectus, obvias habuit quatuor naves, praecipua vicini littoris Cleri, nobilitatisque frequentia plenas, quae Eminentissimum [b8] displosis minoris modi tormentis, in loco, cui nomen [lacuna 6-7 litt.] salutatum, in littore sua congratulatione honorarunt. Ex eo loco in verticem montis sella delatus, lecticam conscendit, et in pago Asso, in paterno palatio divertit.
Exscensione in littus facta, reperimus iumenta et baiulos ferendis impedimentis iam paratos, industria Mercatoris Mediolensis, cui nomen Franciscus Bellizona, qui rogatus de stipendii promissi ratione, iam omnia a se soluta respondit, nec quidquam audire voluit de mercede a nobis numeranda. Mirabamur hominis benevolentiam, qui iis non contentus, tam famulis quam duobus ex comitatu, quasi vi haustum vini, et fumo duratas lucanicas obtrusit, et in verticem montis comitatus professus est, si Eminentissimus D. Cardinalis Cathedram Petri conscenderet, se omnes suas opes in contestandae laetitiae signa effusurum.
Jan. XXIII. Asso in lectica Marchionis Crivelli proficiscentem Eminentissimum praecipui eius loci tam ex Clero, quam ex nobilitate ultra horae spatium prosecuti sunt, non defuere aeris campani et tubarum militarium fragores.
[b9] [lacuna 6-7 litt.] hospitium, ut vocant, Patrum Carthusianorum est, prandium sumpsit Eminentissimus; in mensa fercula tam ex carne, quam ex piscibus ii Patres proposuerunt. Nocte iam aliquantulum provecta, in paterno palatio Sesti Eminentissimus divertit, exceptus a D. Comitissa della Riviera et Comite Nepote ex fratre.
Jan. XXIV. Eodem die ibidem Eminentissimus substitit, a multis nobilibus, qui Mediolano eo excurrerant, visitatus.
Jan. XXV. Mane P. Hermannus cum Clerico quodam Comensi, qui se vocabat Abbatem Gazinelli, Mediolanum profectus est, tum ad itineris vehicula conducenda, tum ad cambii rationes firmandas. Comes Ciceri rhedam, qua per urbem veherentur, accommodavit. Sub noctem Eminentissimus Mediolanum intravit, clausus rheda ne agnosceretur, et in palatio Comitissae della Riviera divertit, ubi frequentia magna nobilium, et aliquot illustres Matronae eum salutarunt. Obscura iam nocte in palatium rheda abiit gubernatorem salutaturus, quod ut absque pompa fieret, per secretam scalam admissus est.
Jan. XXVI. Mane cum Comitibus Cocineo della Riviera [b10] et Medico, omni famulitio excluso ad S. Paulum vectus, Sacrum fecit, urbeque excessit; quem famulitium in vehiculis meritoriis alia via subsecutum est. Factum id, ut evitarentur salutantium molestiae, praecipue gubernatoris, qui e familia quendam miserat exploraturum, qua hora Eminentissimus discederet. Pransus Manignani [!], noctu Laudem Pompeiam abiit ad Monasterium Capuccinorum, quod dimidia leuca ab urbe abest, exceptus a Reverendissimis Episcopis Menatti Laudis Pompeiae, et Zoilo Episcopo Cremensi; in palatio Episcopali pernoctavit, lautissime habitus ab Episcopo Menatti.
Jan. XXVII. Ab iisdem Episcopis extra Laudem Pompeiam Eminentissimus deductus, Casalem Pusterlangi ad prandium profectus est, ubi offendit comitem Merciano missum a Duce Parmensi, qui eundem invitaret ad hospitia Ducalia; verum negante Abbate Gazinelli adesse Eminentissimum Comes ultra molestus esse noluit. Abeuntem equites Germani ibidem hibernantes honoris ergo praecesserunt, quibus ab eodem Gazinelli dictum, non adesse Eminentissimum quare nulla significatione exhibiti honoris facta, celeriter vehiculo abreptus est, non [b11] absque indignatione comitum. Padum pontone transmittentes, Abbatem Benedictinum Placentinum obviam habuimus, qui Eminentissimum alloqui et salutare cupiens, cum a Gazanelli negante Eminentissimum adesse, discessisset, P. Hermannum allocutus rogavit, ut suo nomine Eminentissimo Monasterium, omnesque eius commoditates offerret. Doluit magnopere P. Hermanno, quod nepotem R.P. Martini ab Oberhausen p.m. Oeconomi olim Wilensis adolescentem honesta et liberali facie, clerici tunica indutum, obvium in littore, ad osculum manus deducere eum non licuerit. Inde mediam Placentiam transvecti, noctu in hospitium loci, cui nomen Ponte Nuro, divertit; ubi nec hospes domi, candela unica, cibi nihil, lecti adeo sordidi, ut alii in scamnis, alii in mensa, suis involuti vestibus, dormierint; Eminentissimo vix tantum lactis nostra pecunia in pago comparari potuit, unde offa coqueretur. Comites itineris vix demum decem ova dura, et parum acetarii comportarunt, vinum flascones Marignani et Casali-Pusterlengae impleti propinarunt.
Jan. XXVIII. In oppido Borgo San Domini pransi, transita Parma, in hospitio extra urbem coenavimus. [b12] In itinere obvium habuimus Parmae Ducem, qui vehiculo ferebatur in palatium campestre; quem in via non agnoveramus, in hospitio ex indicio hospitis cognovimus. A prandio Ducissa Parmensis in vehiculo deaurato obvia, vultumque velata, unum ex pedissequis misit, qui interrogaret, ubi Cardinalis Sfondrati esset. At assimulatione ignorantiae linguae Italicae delusus est. Dux noctu Parmam rediens, unum e suis clam in hospitium misit, qui horam profectionis exploraret, videbatur enim velle salutatum venire Eminentissimum. Verum hora ante solis ortum una Eminentissimus
Jan. XXIX. Discesserat, et in hospitio extra Regium Lepidi pransus est. Peracto prandio, vix vehiculum conscenderat, cum adfuit primus cubiculi Ducis Mutinensis nobilis cum duabus rhedis, quarum singulas sex equi duxerant, qui Eminentissimum nomine ducis ad palatium Mutinense invitaverat, etiam oblata rheda; sed adducto exemplo recusati Parmae Ducalis hospitii, petitio reiecta fuit. Quare nobilis conscensa rheda celerrime ad Ducem rediit. Itaque transito Regio, et castrum Rubierae praetervectus, cum [b13] ab hospitio prope Mutinam parum abesset, adfuit cursor eques a Cardinale Durazzo legato Bononiensi, qui Eminentissimo hospitium Bononiae obtulit; is acceptis ab Eminentissimo litteris, eadem nocte Bononiam rediit. Hospitium, cui Madonnina nomen, ingressus Eminentissimus statim ad portam ex palatio Ducis Mutinensis habuit duobus cubiculis exornandis necessarium supellectilem; unum tapetibus rubris damascenis, quas aurei flores consperserant cum eleganti lecto ornatum fuit; alterum ubi coenatum, virides tapetes flavis taeniis intercepti vestierant; interea Aulicus tenuitatem ornatus excusavit, quod pretiosiora ornamenta exornando templo Cathedrali, et Ducis palatio suspensa sint in nuptias Ducis cum Principe Hanoviensi 4.to Februarii celebrandas. Interea oblonga tabula holoserico panno obducta munere Ducis instruitur; onerabant mensam octodecim praegrandes patinae argenteae, in quibus sequentia:
1. Radices foeniculi. 2. flores cardui sativi. 3. Casei oblongi Florentini. 4. Casei nobiles in praegrandium pirorum formam efficti. 5. Giovolata. 6. Decumanae Lucanicae fumo siccatae. 7. Lucanicae Parmenses nobiles. 8. Alia species Lucanicarum Florentinarum. [b14] 9. Asparagi albi recentes. 10. Poma praegrandia Citrea. 11. Poma Orangica Lusitanica. 12. Amygdalae saccaro obductae. 13. Condimenta saccari cistulis depictis inclusa. 14. Varii fructus saccaro incrustati. 15. Turdi, variaeque aves. 16. Radices Trivoli. 17. Vitulus integer. 18. Varii fructus.
Item duae cistae oblongae pretioso vino albo, rubroque plenae, quod 18 flascones vitrei, quorum quilibet duas mensuras germanicas capiebat, propinabant. Denique pertica oblonga, ex qua 18 paria tum vivorum pullorum, tum caponum pendebant. Haec munera illuminabant octo argentea candelabra, inter lances argenteas sparsa, candelis ex alba cera instructa. Mensam circumdabant aliquot famuli ex aula Ducis, manibus albas faces praeferentes. Admisit Eminentissimus munera, et facta comitibus libertate sumendi, quod maxime luberet, reliqua Mutinensis oppidi Mendicantibus Religiosis dimisit.
Jan. XXX. Per Mutinam Eminentissimus profectus, Abbatem Gazinelli misit, qui Duci gratias referret de hospitali munere. In itinere obvios habuit duos a Cardinale Durazzo cursores equites, qui iterato hospitium obtulerunt, quos hoc cum responso dimisit, usurum se Cardinalis hospitio, si omni tumultuosa pompa abstineretur. Accepto responso, citatis equis Bononiam redierunt. In pago San Moro prandio accubiturum Eminentissimum Vice-Legatus Bononiensis, qui rheda sex equis instructa advenerat, salutavit; cum quo a prandio eadem rheda vectus, Bononiam abiit. Tertio ab urbe milliario Eminentissimum exspectavit Cardinalis Durazzo legatus Bononiensis cum turma equitum, qui tunicas rubras induti, et galeis caput onerati, manu velitares hastas praeferebant; aderant aliae sex rhedae singulae seiuges. Cum se mutuo salutassent Cardinales, eadem rheda vecti, urbem ingressi sunt, et in Palatio legati Eminentissimus cum suis hospitium accepit.
Jan. XXXI. Eminentissimus eodem, quo Bononiam comitatu intravit, egressus, et Pianorae pransus, noctu Loiani in coenobio Zoccolantium hospitium accepit, famulis in hospitium dimissis.
Febr. I. Firenzolae pransus, in loco, cui nomen Scarperia, divertit. Ibidem reperit Reverendissimum Abbatem Thomam de Perusio, Monasterii S. MARIAE Florentiae Ordinis nostri, qui Eminentissimo sui Monasterii hospitium obtulit.
[b16] Febr. II. Cum eodem Reverendissimo Abbate Eminentissimus Florentiam abiit. In medio itinere, sociis et impedimentis subsistere iussis, ipse solus cum Abbate praecessit, ut incognitus ingrederetur; verum ad prandii horam adfuit nobilis, qui nomine Ducis in quatuordecim argenteis lancibus obtulit varios fructus, cibosque, verum non ea quantitate, qua Dux Mutinensis; praecipuas partes in eo munere obtinuerunt duae cistae oblongae, nobili vino, Verdea vocant, plenae. Prandio lautissimo, et comitate singulari a RR.PP. exceptus, post meridiem in rheda Ducis, uti et comites per urbem vectus Eminentissimus inspexit Capellam S. Laurentii, pretioso saxo exstrui coepta, galeriam Ducis, et officinas chymicas. Tenebris iam exortis, domum vectus est, et aliquanto post densa iam nocte, ad evitandum Populi concursum, abiit visum templum Annuntiatae.
Febr. III. Ibidem substitit, et praecipua in Ducis palatio spectatu digna inspexit.
Febr. IV. Eminentissimus comitante Marchione Incontri, [c1] qui nomine Ducis eundem ubique comitatus fuerat, in lectica Ducis Florentia egressus, Olmique pransus, noctu Pozzipongi {Pozziponti C} coenavit.
Febr. V. Senas profectus, tertio ab urbe milliario rhedam Cardinalis Medicci [!] obviam habuit, in quam invitatus conscendere noluit. Prandenti ex palatio Cardinalis allati novem flascones vini, et quinque argenteae lances cocto cibo et fructibus plenae; hos secutae sunt duodecim patinae fructu, volucre, fumo siccatis lucanicis, columbis, vivis caponibus gravidae, praeter nobilis vini copiam. Noctu Bonconventi divertit.
Febr. VI. In vertice montis in hospitio, cui nomen Scala, pransus, noctu in monte Radicofani caenavit [!].
Febr. VII. Aquapendente pransus, noctu ad lacum Bolsenam fuit.
Febr. VIII. Viterbii pransus, a Gubernatore extra urbem deductus fuit. Ronchiglione sub noctem Abbatem Firmiani, qui Roma citato cursu venerat, offendit.
[c2] Febr. IX. Baccani pransus, noctu Romam ingressus est, ex lectica in rhedam transgressus alia via, quam famulitium, palatium subiit.
Febr. X. Eminentissimus domi mansit, et aliquot visitationes admisit. Super prandio, quod cum duobus comitibus religiosis accepit, dixit: Hunc novum vivendi morem summe peregrinum sibi videri, ita, dum Salisburgi degeret, ita, cum Abbatiae dignitatem admisit, sibi visum. Ad quae verba oculos lugubris humor suffudit. A prandio Bibliothecam domesticam a Pallavicino relictam, et ab eius haeredibus pro 6000 scutis venalem propositam inspexit. Prandio illatus est praegrandis piscis assus donum Cardinalis Negroni.
Febr. XI. Eminentissimus pillulas medicas accepit ad eruderandos acutos humores, diarrhoeae, uti Medicus censebat, causas.
Febr. XII. Eminentissimus rheda vectus est in Palatium Pontificis tum in Monte Quirinali, vulgo Monte-Cavallo, habitantis; a quo benevolentissime exceptus est, simulque [c3] purpureo pileo donatus. Inde Pontifici gratias egit pro accepto honore et dono 5000 scutorum, quos eidem pridie Pontifex per cambii schedam numerari fecerat.
Febr. XIII. Tota dies consumpta fuit admittendis visitationibus Magnatum, Procerum tam ex Clero, quam ex saecularibus. Narravit Eminentissimus sub prandio, solere Pontificem in coenam adhibere offam et pirum tostum. His diebus eidem propositum pirum paulo acerbius, ideoque saccharum petiisse ad temperandam acerbitatem. Allatum in urbe {urbem C; orbe C2}; id cum praeter consuetudinem esset, rogasse, annon superesset sacchari theca? respondisse triclinii praefectum, fractam esse; et Cameram Apostolicam eo paupertatis devenisse, ut non habeat sumptus ad comparandam novam sacchari thecam. Tacuisse ad haec Pontificem et altera die dixisse: quoniam Camera Apostolica ad eam egestatem redacta est, ut non sufficiat comparando vasi saccharario, eidem omnem meam argenteam supellectilem, quam ut Archiepiscopus Neapolitanus mecum attuli, lego, donoque Camerae Apostolicae, ne Pontifici futuro vas sacchari desit.
[c4] Febr. XIV. Tota dies exacta fuit excipiendis et admittendis Visitationibus.
Febr. XV. Idem hac die actum. Eminentissimus de dignitatibus locutus, omnia in vanitatem, et exigui temporis moram reduxit. Quin ipse Papa (dixit) quot miseriis obseptus est? ipsummet conclave, in quo audientiam impertitur, nihil nisi quatuor exigui parietes sunt, verus carcer; ego centies libentius in meo conclavi ad S. Gallum morari vellem! Revera [locutus del.] visus est locutus bene; quid enim Purpura lucratus est, quam ut ex Domino servus, ex independente Principe subditus, et alieni iudicii pila fieret?
Febr. XVI. Celebratum est consistorium publicum, ubi in praesentia Cardinalium a Pontifice pileum purpureum floccis dependentibus ornatum accepit. Ritus iste fuit; vectus rheda comitantibus aliis duobus in Palatium montis Cavalli, in Capellam Regiam ductus fuit; ubi tamdiu mansit, donec omnibus Cardinalibus praesentibus, Papa mitratus in solium conscendit. Morantem interea in Capella Regia [c5] duo Cardinales Diaconi Pamphilius et Ottobonus in Aulam Consistorialem deduxerunt, quos inter medius Eminentissimus incedebat.
Progressus in cancellos, trina genuflexione praevia, pervenit ad pedes Pontificis, cuius manus osculatus, sacramentum dixit, et in locum promotionis suae, iisdem Cardinalibus deducentibus rediit. Exinde Musices Praefecto Hymnum Ambrosianum intonante, itum in Capellam Regiam, ubi Eminentissimus ante gradus Altaris in terram pronus decumbens, oratione quadam initiatus fuit. His peractis, Caeremoniis finis impositus. A prandio, veteri more, primum SS. Apostolos in Vaticano salutavit; deinde Cardinalem Cybo Decanum invisit. Sequentes dies salutandis Cardinalibus, Principibus, Oratoribus impensi, quod negotium aliquot septimanarum fuit.
Tota facies atrii Palatii, in quo habitabat D. Cardinalis, vario colore, ab imo ad tectum usque incrustata, sertisque virentibus redimita, intermixtis bracteis auratis fulguravit. Sub noctis initium laternae papyraceae, arma gentilitia praeferentes, suo fulgore domum et plateas illuminarunt; quorum [c6] fulgorem aliquot dolia flammarum, altrice materia farta auxerunt. Tympanorum et tibiarum concentus noctem inquietam fecerunt. Ita omnibus novis Cardinalibus Roma recentes honores aggratulari solet gemente crumena.
Febr. XXII. Prima vice Eminentissimus in Congregationem S. Officii [apud del.] apud Minervam admissus est.
Febr. XXIII. Adscriptus est Congregationibus SS. Rituum, Consistorii, Concilii Tridentini et Indicis.
Hac eadem die D. Cardinalis Marescottus renuntiavit titulo Protectoris Congregationis Cassinensis, quem Papa Domino Cardinali contulit.
Febr. XXV. Procurator Generalis Congregationis Cassinensis D. Cardinali, ut Protectori Ordinis, pro munere obtulit, 1. Vitulum praegrandem et pinguem, vulgo nominant Vitella Mongana. 2. Lancem argenteam cereis albis plenam. 3. Aliquot librarum massam butyri. 4. patinam plenam pane saccharite. 5. duos caseos Romanos.
[c7] Martii I. R.P. Dominicus Ritter, cum D. Medico Seiler, et D. Renner Canonico Augustano Roma discedentes in Patriam redierunt. P. Dominico causae sui reditus consciae sunt; Medicum ratio sui status et professionis revocavit. D. Renner metus adversae valetudinis expulit.
Martii XVIII. Eminentissimus D. Cardinalis possessionem, ut vocant, tituli suae Ecclesiae S. Caeciliae videlicet, a prandio accepit.
Aprilis I. Prima vice in Capella Pontificia D. Cardinalis sacrum cantavit; sub quo Pontifex Rosam auream benedixit. Finito sacro, D. Cardinali Pontifex per aulicum gratulatus est, quod tam scite et musicῶς cantaverit. Ad prandium ex culina Pontificia D. Cardinali allata est certa artocreatis species oleo subacta, pro qua baiulo numeravit 51 scuta, id est 102 fl. Ita moris est, ut primum a Pontifice ferculum, singuli novi Cardinales tanto pretio redimant.
April. VII. Magnus Dux Hetruriae D. Cardinali dono [c8] misit 4 cistas nobilissimo vino albo, rubroque plenas, quarum singulae 20 flascones duarum mensurarum capiebant.
Maii X. D. Cardinalis abiit Frescatam in occursum D. Cardinalis Aguirre, qui ex diuturna Neapoli habitatione eo redierat. Fuit D. Cardinalis in proprio vehiculo, in rheda 6 equorum Abbas Firmiani et duo cubicularii. Sub noctem Romam rediit ipse quidem sospes et incolumis, comites vero non extra periculum fuere; nam equi excusso aurigae imperio, per patentem campum raptam rhedam cum vectoribus in exitium dedissent,
nisi salutari errore in sepem impacti, cursum sistere ab obiectis frondibus, sudibusque coacti fuissent.
Maii XXV. D. Comiti della Riviera D. Cardinalis ex Fratre nepoti obviam missa est rheda 6 equis instructa, in quam exceptus, sub noctem in palatium venit, triduoque hospitaliter habitus, 28. Maii sub noctem in Collegium Clementinum studiis vacaturus ductus est.
Maii XXXI. D. Cardinalis circa horam secundam pomeridianam nondum pransus magnam convulsionem stomachi passus [c9] est ea violentia, ut bis in animi deliquium inciderit. Recepit se in lectum, et sub noctem, cum iusculum e carne vitula expressum sumpsisset, tertiam convulsionem passus, noctem insomnem habuit.
Junii I. Totum diem in lecto exegit, Medicis varia de morbi natura disputantibus; quorum conclusio fuit, glandulas stomachi tenaci visco obductas, diggestionem corrumpere, ideoque eas potione medica et enemate purgandas.
Junii II. Exhibitum Enema nihil profecit. Diarrhoea continuata. Iusculum et ovum unicum in coena sumptum, per vomitum redditum est. Nox hesternae par inquietudine.
Junii III. Cum aliquanto melius haberet, surrexit e lecto, et in domestico Sacello sacro interfuit. Pransus cum aliquali appetitu, altera post hora, omnia nauseans stomachus reiecit.
Junii IV. Vires adeo rediere, ut diem extra lectum exigere, et sub noctem rheda per urbem vehi potuerit.
Junii V. Totam diem domi exegit, cessante penitus nauseantis stomachi violentia.
[c10] Junii VI. Sub vesperam aliquot Medici congressi, inter quos etiam Pontificius fuit, de morbi natura, remediisque disputarunt; patuit ex eventu decretum fuisse, ut negotiis se substraheret, et extra urbem in villa quadam praecipitatas vires instauraret; nam cum Medicus Pontificius statum valetudinis Papae retulisset, sub noctem
Junii VII. adfuit a Pontifice mandatum, ut per dies viginti urbe excederet, et in Castello Gandolfi, quod duodecimo ab urbe milliario domus recreationis Pontificum est, valetudini consuleret, et quo beneficium nobilius esset, Papa domesticos suos eo praemisit, qui necessaria supellectile domum instruerent. Quare decrevit D. Cardinalis eo proficisci consignata die secunda Pentecostes.
Junii XI. D. Cardinalis cum modico comitatu abiit in Castellum Gandolfi ad sanitatem instaurandam. Utinam voto eventus respondisset! et forsan respondisset, si Medici mali radicem, originemque penetrassent.
[c11] Junii XXVIII. Rediit ex Castello Gandolfi, nihilo secundiore valetudine, quam cum excessit, nam pedes aqua intercute tumentes retulit. Eadem die, quod pervigilium SS. Petri et Pauli esset, in Vaticanam aedem abiit cum aliis Cardinalibus vespertino officio functurus. Finitis Vesperis, a Summo Pontifice in media Ecclesia, coram magna populi frequentia salutatus, domum mutare iussus est, salubrioris aurae causa, assignatis aedibus Novitiatus PP. Societatis Jesu in monte Quirinali. Ea domus, quia Pontificio Palatio vicina, statim urbem totam rumore implevit, D. Cardinalem Sfondrati in Palatium Pontificium emigraturum, et nescio quo munere inter Palatinos functurum! Famam eventus confirmasset, si DEUS secundam valetudinem dedisset.
Junii XXX. D. Cardinalis in assignatas aedes emigravit, quas vivens nunquam amplius egressus est. Angustia domus quinque tantum famulos admisit. P. Hermannus in Palatio S. Ludovici substitit.
[c12] Julii XV. Cum P. Hermannus videret D. Cardinalem de die in diem magis emaciari, fortiter cum eo locutus monuit, ut sibi prospiceret, Medicos admitteret, dixitque eum ad quaerenda remedia ex conscientia obligari. Cum D. Cardinalem promptum videret, a prandio vocavit D. Bernardinum, Bianchini nomine, Medicum virum solide doctum, et liberi apertique oris; huic cum Domini Cardinalis morbum, prout noveram [corr. ex noverat], explicassem [corr. ex explicasset], statim confidenter dixit: si nihil mali praeter id, quod dictum est, latet, eum re exigua sanitati restituam. Retuli [corr. ex retulit] bonum nuntium Domino Cardinali, qui iussit in crastinum adesse Medicum. Interea Abbas Firmiani, re comperta, vehementer adlaboravit, ut Bianchinum excluderet, et Pharmacopolam amicum suum, hominem nauci, (qui ex stentore circumforaneo et viperario, Pharmacopaeum fecerat) intruderet. Quod cum intellexisset P. Hermannus,
Julii XVI. Summo mane D. Cardinalem convenit, eumque in sententia utendi Medico Bianchini confirmavit, ipsique disertis verbis [s del.] pollicitus est, si Bianchinus sibi satis[c13] faceret, se caeteros omnes Medicos et Medicinas reiecturum. Sub haec adfuit Tozzius Medicus Pontificius, qui causam mali ita cognovit, ut caecus colores, subitoque ingens Recipe conscripsit. Interea adest Bianchinus; cui cum D. Cardinalis malum suum explicuisset, tam solide de morbo eiusque causis ratiocinatus est, ut D. Cardinalis se totum ei commiserit. Suberat unicus scrupulus, quomodo honeste se a Medico Pontificio expediret? Tum vero Bianchinus: Eminentissime Domine, ego ipsus eum adeo, et ita convincam erroris, ut nihil reponere possit. Fecit hoc eo ardore et eloquentia, ut Tozzius hominis scientiam admiratus, quaesierit cum eo amicitiam iungere. Dum Bianchinum domum comitaretur in rheda, P. Hermannus rogavit, num crastina curam auspicaturus esset? Tum ille fero vultu: Ecquid me Reverentia Vestra in eorum Medicorum numero habet, qui statim ab explorata arteriae micatione, ad conscribenda remedia convolant? Medicum oportet prius cognoscere morbum, eiusque causas explorare, et de antidoto specifico decernere, non corpus multis tentaminibus medicis potius, quam medicinis infercire. Ut locutus est, ita fecit. Expensis duobus diebus in studia et causas pervestigandas,
[c14] Julii XVIII. Redit ad Cardinalem duce P. Hermanno, quocum ubi denuo de morbo locutus fuit, petiit videre pedes, quos P. Hermannus tumentes illi descripserat, nescius eos turgere aqua intercute. Vidit, et cum [p del.] aquas palmum unum genua superasse videret, nonnihil exhorruit. Advertit id D. Cardinalis, sed timentem Medicus excitavit dicens, nihil subesse periculi, si sub Vesperum pedes detumescerent. Asserentem spe optima implevit, eaque die D. Cardinali sub prandium porrexit vitellum ovi tosti aceto rosaceo maceratum.
Julii XIX. Summo mane Medicus invisit D. Cardinalem, cui chrystallum fossilem, in tenuissimum pollinem redactam hauriendam propinavit, eamque diem in lecto agere iussit. Exinde tactu manus, ventriculi, et ventris regionem exploravit, reperitque non absque summo stupore lienis massam duram, et scirrho, ut credebat, obsessam, fassusque rem curatu difficilem; confidenter tamen asseruit, et huic malo promptum se habere remedium; (et habuisset sane, [si del.] omnium Medicorum sententia, si ex liene laborasset D. Cardinalis.
[c15] Julii XX. Dimidium pulveris crystallini propinavit, cum intellexisset D. Cardinalem septem horas integras cum magno gustu dormivisse. Ea fuit vis medicinae, ut duplo plus biberit, comederitque quam antea nusquam; color in vultu melior, et frons spiritu vivacior apparuit, faeces corporis paucae et saniores. Interea Medicus ad P. Hermannum et Comitem Clementini cubiculi Praefectum dixit: Vos me in praecipitium duxistis, quod me in ruinam, aut in gloriam dabit. Vera dixit; si enim D. Cardinalem (cuius salutem omnes, etiam ipse Pontifex, conclamatam habuerunt) restituisset, procul dubio, Medicorum primus Romae fuisset.
Julii XXI. Pedum tumor omnis fere recesserat, et ad pellendum omnem penitus tumorem, fascias tepido vini spiritu imbutas, pedibus illigavit. Ad prandium et Coenam, gelatinam cornu Cervini in principio refectionis decrevit. Somnus hesterno aequalis, color vultus vivacior. Eodem die matutinus adfuit Medicus Tozzius ex iussu Pontificis statum valetudinis exploraturus. Multum egit cum Bianchino, qui in [c16] omnium praesentia rationes suas ita deduxit, ut demum Tozzius in eandem sententiam iverit, curae methodum laudaverit, et iam conceptam valetudinis spem suo calculo affirmavit.
Julii XXII. Pulveris crystallini potionem accepit D. Cardinalis, cuius ea vis fuit, ut vix destinatam prandii horam exspectare potuerit; comedit, tamen appetitui non satisfecit, metu, ne nimia appetentia stomachum gravaret. Ipse Medico dixerat, ut curaret mensae inferri praeter iusculum, carnes vitulinas, columbam, minutal, et perdices a Pontifice dono missos, assam et pomum Persicum rubro vino coctum. Dormivit a prandio horas tres, eiusque alloquium postulantes admisit P. Generalem S.J., P. Procuratorem Congregationis Cassinensis et alios, qui omnes summa laetitia redeuntes, Aulicis de bona valetudine gratulati sunt. P. Hermannus postremus eum adiit, reperitque spe meliorem valetudinem, vultum plenum sucis, appetitum cibi insolitum, nauseam ciborum exhaustam, fluxum ventris temperatum, tumorem pedum ferme omnem depulsum, et postremo summam satisfactionem D. Cardinalis de Medico, qui ob doctrinae praestantiam summopere illi placebat.
[d1] Julii XXIII. Cum Medicus D. Cardinalem aliquanto debiliorem reperisset, medicinis abstinuit. Eam debilitatem cum nasci crederet ex triduano decubitu in lecto, surgere iussit. Interfuit sacro. Nox quieta, et tota somno exhausta, cibique appetentiam fassus, probe pransus est. Cum vero quereretur ex lancinatione hypochondrii tardius obrepere somnum, Medicus aquam ex herbis soporiferis praeparatam ante decubitum propinavit.
Julii XXIV. Medicus omen bonae valetudinis caepit [!] ex faecibus, quae colore et densitate [dy del.] dissenteriae exilium minabantur. Post haec in iusculo carnis propinavit duodecim guttas ex balsamo volatili, quod conficitur ex quintis essentiis [corr. ex aessentiis] omnium fere aromatum. Ut D. Cardinalis bibit, visus est totus reviviscere. Serviebat id balsamum pro clypeo contra tetros vapores, qui ex affecto liene concoctionem ventriculi oppugnaturi assurgebant.
Julii XXV. Balsamum volatile bis in die conti[d2]nuatum. Caetera D. Cardinalis functiones sani hominis habuit, nisi quod tibiarum tumor non decreverit, quod in eius impatientiam Medicus retulit, qui in lecto detineri se aegerrime patiebatur.
Julii XXVI. Balsamum continuatum est, verum nunquam magis prospere arteriae ratio constitit. Somnus per noctem continuus fuit. Hac die datum initium ad specificum antidotum contra scirrum, quod Medicus Bianchini ipse in aedibus Cardinalis praeparavit, ad quod investigandum se quatuordecim annorum studium impendisse fatebatur.
Julii XXVII. Continuatum Balsamum; omnia non tantum bene, sed melius habebant, fatente ipsomet D. Cardinale.
Augusti II. Conquestus est D. Cardinalis de dolore et lancinatione sinistri lateris. Fuit is dolor, ut Medicus arbitrabatur, partus scirrosi lienis. Totam diem in lecto exegit. Sumpta coena, vomitus rediit, relicto gravi stomachi singultu.
Augusti III. Noctem inquietam sub auroram secutus [d3] est alius vomitus. Medicus ex vomitu non tantum non fuit territus, ut dixerit Domino Cardinali: Cuperem ut Eminentia Vestra aliquid amplius evomuisset, videlicet phlegma, quo stomachum incrustatum credebat; Quin cum Medico Pontificio consilium coepit dandi vomitorium, sed debilitas aegrotantis inhibuit. Interea ei propinarunt in succo Cedri Elixir Helmontianum. Abstinuit omni cibo et potu usque ad noctem; caena finita est uno poculo vini et biscottinis duobus.
Augusti IV. Medici repererunt Dominum Cardinalem oppido debilem, et quod mali metum auxit, volam sinistrae manus tumidam. Contra singultum stomachi propinarunt aquam mentae, quae malum aliquantum stitit. Ad prandium hausit ovum sorbile, et poculum vini. Videbantur facies et oculi integri, et longe melius hesterna die habuit. Sub noctem iterum gravi vomitu laboravit non absque vitae periculo.
Augusti V. Spes omnes ferme decollavit; Nam Medicus Bianchini reperit ventrem aliquanta aqua tumidum. Tozzius vero perspecta debilitate, dixit, eum ultra quinque dies non supervicturum.
[d4] A prandio periculum Domino Cardinali ostendit P. Hermannus, monuitque, ut sibi et domui suae provideret, quod etiam fecit dictato testamento prout sequitur:
In nomine Sanctissimae Trinitatis.
Ego Coelestinus Sfondratus, S.R.E. Cardinalis, Tituli Sanctae Caeciliae, Ordinis S.P. Benedicti, mente integra, quamvis corpore debilis, iuxta privilegia Cardinalibus concessa, testamentum infra scriptum, meamque voluntatem ultimis hisce tabulis exprimendam statui, uti sequitur:
I. 1. Animam meam Sanctissimae Trinitati, a qua conditus sum, meoque Redemptori, et SS. Patronis meis, praesertim Beatissimae Virgini Mariae cuius patrocinium humillime imploro, Sanctissimo meo Legislatori, SS. Patronis Gallo et Othmaro, Sanctae Mariae Magdalenae, Sanctae Caeciliae, Sanctoque meo Angelo Custodi enixissime et demississime commendo.
II. Post meam mortem corpus nocturno tempore, citraque omnem pompam in Ecclesia Sanctae Caeciliae, et sepulchro Cardinalis Pauli Sfondrati sepeliri cupio.
III. Omnium bonorum, sive in pecunia, sive in mobilibus, quae solutis de[d5]bitis supererunt, Monasterium S. Galli haeredem instituo; quem in finem omnis argentea supellex, et reliqua omnia distrahantur, et pecunia ex his conflata, praefato Monasterio consignabitur; quae mea intentio, ut exactissime compleatur, Eminentissimum et Reverendissimum D. Cardinalem Coloredum humillime et instantissime rogo, dignetur executionem huius Testamenti in se suscipere, omnique meliori modo curare, ut indemnitati Monasterii mei provideatur.
IV. Et quia praefatum Monasterium ob meam promotionem ad Cardinalatum, quam plurimas, gravesque expensas, dum in S. Gallo commorarer, et in itinere conficiendo, et praesertim Romae passum est, ideo humillime ultimisque precibus S.D.N. et meum Benefactorem maximum rogo, precorque, dignetur in compensationem factorum sumptuum reditus Abbatiae meae Crescenzago (ex qua nullum penitus obolum hactenus percipere potui) ad quinque saltem, vel 6 annos eidem Monasterio concedere; quamvis enim proventus Monasterii S. Galli opulenti sint, expensae tamen aequales, et aliquando maiores sunt, praesertim illae, quae in bonum Religionis, [d6] et conversionem Haereticorum abundantissime fiunt, et subinde ultra vires Monasterii.
V. Eidem Sanctissimo supplicatur a me instantissime pro ultima gratia ut, quoniam mihi media desunt, familiam meam remunerandi, id paterna sua clementia et generositate meo nomine supplere velit. (In hanc ipsam remunerationem meorum domesticorum, eo modo et ratione, qualis Cardinalibus permissa est, pensionem meam applicari volo, ea servata distributione, quae Eminentissimo Coloredo executori magis opportuna videbitur, nisi Sanctissimo aliud videatur, ac ipse supplere velit.)
Adverte his parenthesibus inclusa in Testamento sigillato omissa fuisse.
VI. Cogor ad eiusdem Sanctissimi gratias tertio recurrere pro Missarum suffragiis (in quae maximam meam spem repono) quam primum post obitum meum faciendis, cum mihi media desint ad illa ordinanda, rogoque Eminentissimum Executorem, ut nulla temporis mora interposita, animae meae hac in re curam gerat.
VII. Ecclesiae Sanctae Caeciliae lego duas Casulas auro ornatas cum Calice et urceolis argenteis. Novitiatui S.J. tertiam Casulam [d7] rubri coloris auro intextam, quam ex S. Gallo mecum attuli, una cum Crucifixo eburneo, quem a R.P. Hermanno accipient. Illustrissimo Cassoni Nuntio Apostolico Neapoli charissimo amico meo annulum meum Cardinalium.
Illustrissimo Riccio Zifrae Apostolico Secretario meum horologium argenteum.
Reverendissimo Abbati Firmiani effigiem Innocentii XI. parvis rubinis ornatam cum pendula parvula margarita.
Comiti Clementino Cubiculi praefecto duas sottocoppas argenteas.
Reliqua omnia, h.e. Cruces pectorales, et caetera, quae in nigra cista vel alibi reperientur, iterum S. Gallo restituantur, unde cum licentia eorum Superiorum illa accepi.
Ultimum tandem votum meum est, ut DEUM in aeternum me amare contingat; quam gratiam si impetrare indignus sum, offero nunc ut possum eidem DEO et Creatori meo, omnem illum amorem, quo seipsum in Sanctissima Trinitate ab aeterno diligit, dilexit, et dilecturus est cum tota caelesti curia, in cuius patrocinium me iterum et ferventissime commendo!
Invisit hac die D. Cardinalem Princeps Livius Odescalchus, qui egressus de cubili, gravi luctu et lacrymis copiosis in anti[d8]camera publice dolori suo satisfecit innixus fenestrae.
Medici 6 numero, voluntate D. Comitis della Riviera Nepotis consultarunt de salute D. Cardinalis; conclusum, ut debilitas D. Cardinalis succosis iusculis confirmaretur. Sub noctem melius habuit non absque spe salutis.
Augusti VI. Melius hesterna die habuit, nisi quod singultiens stomachus nondum quieverit. Tozzius et Bianchinus de causa morbi, i.e. lienis infectione convenere, et donec specificum remedium perficeretur, polliciti sunt contra exundantes lienis humores praesidium.
Princeps Livius, cui solus D. Cardinalis magnopere cordi fuit, misit cor Innocentii XI. sperans ex meritis Sanctissimi viri aliquod morbo remedium afferendum; id D. Cardinalis devote amplexus, exosculatusque remisit! Interea conquerebatur de magna virium debilitate. Testamentum heri dictatum, et a D. Coloredo inspectum, subscribere noluit, licet multum a Patre Hermanno rogaretur, metuente, ne D. Cardinali repentino paroxismo tempus subscriptionis interciperetur.
Cum Pontifici dubia salus D. Cardinalis prandenti nuntiaretur, [d9] gemebundus dixisse fertur: Melius esset ut nos moreremur, quam hic Cardinalis! Ex quo dicto patuit magna aestimatio, quam de Cardinale habuit Pontifex.
Augusti VII. Arteriae pulsus aliquanto hesterno debilior fuit; somnus sufficiens, sed, quod non parum terruit, fuit certis vestigiis deprehensum, aquam, quae antea transitoria videbatur, sedem stabilem in ventre sibi fixisse; de qua tamen D. Cardinalis rogatus, nihil audire voluit, utpote gnarus, hydropem mortis prodromum esse. Medicus Bianchini non videbatur admodum timere de aqua intercute, tum quod modica, tum quod per urinam et diarrhoeam efflueret.
In aegrotantis subsidium, qui semper de virium debilitate conquerebatur, allatae sunt Reliquiae S. Bernardi a Cardinale Aguirre: submissa lypsana S. Ioannis Baptistae. Quin et Procurator Generalis Congregationis Cassinensis publice exposuit Venerabile Sacramentum Altaris, et preces 40 horarum pro salute D. Cardinalis instituit.
Testamentum ex parte correxit, et subscripsit.
Caetera in ea vicissitudine salutis fuit D. Cardinalis semper [d10] resignatissimus, dixitque P. Hermanno: ad utrumque paratus sum, mihique indifferens mori aut vivere; quin si in mea potestate electio esset, mallem mori, quam vivere; quantula enim res est, quatuor aut quinque anni? Maxime cum res nostras ut plurimum non meliores, sed deteriores faciamus?
Augusti VIII. Pulsus fortis et optimus fuit; aquae, quae supra pectus iam inundaverant, descenderunt. Somnus bonus, singultus fere omnis cessavit. Rector S. Caroli in cursu attulit Cor eiusdem S. Caroli Borromaei, credens deficientibus mediis humanis, caelesti hac medicina, aegrotanti salutem impetratum iri.
Testamentum sigillis obfirmatum Notario traditum, et a 7 testibus subscriptum fuit.
Pransus cum gustu et appetitu, sub vesperam conquestus est de frigore; quare vocari iussit Medicum; in cuius praesentia per vomitum totum prandium reiecit; pulsus irregularis metum imminentis febris fecit. Quievit per horam, inde iusculum accepit. Aqua intercus in ventre, [d11] et regione pectoris omnis evanuit, et singultus omnis cessavit, postquam P. Procurator Cassinensis allato signo S. Crucis, et recitata super eum Benedictione S. Mauri eum signavit, benedixitque.
Augusti IX. Melius habuit, arteriae pulsus bonus, somnus optimus fuit; ostendit magnam cibi appetentiam, pransus est cum gustu, et stomachus officio suo functus est. Sub vesperam commotionem lienis advertit, non sine metu suorum, ne in iteratum vomitum se effunderet, quod accidit hora noctis secunda.
Augusti X. Exegit hanc diem non ea valetudine qua hesternam, sed peius habuit; pransus est bene, tamen citra demonstrationem appetentiae. Spem omnem salutis in secreto P. Hermanno ademit Medicus, qui pedes plurima aqua tumidos, et aquam iam ultra genua stabilem detexit, quod signum esse dixit, vasa lymphatica rupta, quae curare in solius DEI potestate situm. Noctu coena abstinuit.
Augusti XI. Summo mane sacro Epulo refectus est. [d12] Cum eum P. Hermannus inviseret, et valetudinis statum inquireret, respondit: optime valeo, stomachus bene habet, splen non lancinat, optime dormivi, unum est quod cruciat, continua scilicet diarrhoea. Cum rogaret, num quid hydropis sentiret? nihil ea de re audire voluit, sed tumorem pedum nescio in quam causam retulit. Caetera fuit hilaris, oculis vivacibus, et longo tempore variis de negotiis locutus fuit.
Ex Medico rescitum, pedum tumorem ex hesterna die multum decrevisse. Noctu omni coena abstinuit.
Augusti XII. Oppido debilis fuit, quod in hesternam abstinentiam relatum est; nam tota die praeter offam, et sorbile ovum nihil gustaverat. Per noctem, quam commode se exegisse aiebat, tumor pedum increverat. A prandio, in quo cum gustu comederat, melius habuit, pedumque tumor decrevit.
Aug. XIII. Nox inquieta fuit. Mane in praesentia Medici evomuit materiam viridem corruptissimam; qua effusa, multum se levatum sensit; per secessum deiecit materiam nigram et purulentam, quam Medicus corrupti lienis purgationem vocavit. Reipsa Medicus tumorem et duritiem lienis [d13] tactu deprehendere non potuit, ut hactenus. Agnovit Cardinalis ipse eam rem effectum esse precum publicarum et privatarum.
Aug. XIV. Status utcunque bonus fuit.
Aug. XV. Hac die sal Tartari volatile perfectum est, sed quoniam nimis acre fuit, acrimonia igne correcta fuit. D. Cardinalis praeter nimiam debilitatem, bene habuit, quam modicae nimis refectioni [adsc del.] Medicus adscripsit. Tumor pedum omnes sollicitos habuit.
Aug. XVII. Hac die prima vice sal Tartari sumpsit, expertusque est vim medicamenti in confortatione genuum.
Augusti XVIII. Melius habuit, solum pedes nihil detumuerunt. Attulit Bianchinus certam aquam antihydropicam. Tozzius et Bianchinus inter se dissidebant; ille enim negabat aquam corpori Cardinalis innatantem hydropicam esse; iste contra affirmabat.
Augusti XIX. Hac die ita bene habuit, ut in sella portatili in hortum PP. Societatis, aedibus Novitiatus subiectum deportari voluerit. Pedes multum detumuerant, nihilque conquerebatur, [d14] quam nimiam virium debilitatem, quam diarrhoeae adscribebat.
Augusti XX. Pransus cum appetitu, horam somno meridiano impendit tam profunde, ut evigilans nescierit, dies an nox esset; subito sensit provocari urinam, quam copiosam reddidit, quod hactenus ab anno uno factum non fuerat; non enim unquam absque secessu reddere potuit; ex quo Medicus optimum augurium salutis, et evacuandae aquae concepit.
Augusti XXI. Hac die sal Tartari non accepit, Medico censente abstinendum, ne in alimentum verteretur.
Augusti XXII. Iteratum sal, iucundeque se habuit.
Augusti XXIII. Magnam copiam aquae per ordinarios naturae meatus effudit, et tota manus detumuit.
Augusti XXIV. Habuit se aeque bene ut heri.
Sub vesperam in hortum delatus est. Medicus D. Cardinalem sale Tartari abstinere iussit, et aquam antihydropicam propinavit.
Augusti XXV. Visus solito tristior, parumque pransus est et caenavit [!]. Nox infelix fuit; nam e lecto surgens, implexus Codici in terram corruit, multumque frustra luctatus, ut in [d15] pedes se erigeret, vires vehementer debilitavit. Quare
Aug. XXVI. Pulsus arteriae debilis et irregularis a Medico inventus dissuasit, ne medicinam propinaret. Sacra Eucharistia refectus, cum viribus suis nimis confisus, succolantes reiiceret, denuo bis prolapsus est. Prandium modicum fuit, et absque gustu. Duabus horis a prandio somno exactis, paulo melius habuit, et iucundior fuit. Pedum alter totus detumuit, sed vices agebant, et in se mutuo humores refundebant.
Aug. XXVII. Debilitas nimia se ostendit, nam prandium, quod modicum fuit, evomuit; a prandio rigor et frigus successit, quod ad horae quadrantem duravit, nullo secuto aestu. Arteriae meatus irregularis, pedumque tumor increbuit.
Aug. XXVIII. Pari debilitate laboratum est. Medicus Bianchini D. Cardinali palam dixit, eum laborare hydrope, quod hactenus credere noluit.
Aug. XXIX. Etsi arteriae micatio summae {summe C} irregularis [d16] esset, tamen remittente debilitate, melius aliquantum hesterna die habuit. Obtulere PP. Societatis Reliquias S. Ignatii; obtulerat quidam Carmelita pulverem antihydropicum, qui ex eo convaluerat, eum tamen Medicus exhibere Cardinali noluit, quod Carmelita herbas, ex quibus compositus erat, prodere nollet; rem tamen in sequentis diei chrisin distulit, quod ea die multum urinae reddidisset.
Aug. XXX. Debilitas rediit, arteria incomposita, exhibitum pharmacum antihydropicum nullo effectu. Prandium tenue et extra lectum non absque corporis alteratione.
Sub noctem adfuit D. Cardinalis Aguirre visurus D. Cardinalem. Cum vero quiescente aegroto non admitteretur, vehementer intonuit in Aulicos, carpsitque eorum negligentiam, quod tanti viri salutem unius Medici consiliis crederent, abiitque cum dicto se cras cum Medico Placentino rediturum.
Aug. XXXI. Nox inquieta et insomnis, in periculosam auroram desiit; nam [pax (?) del.] paroxismo correptus, spiritusque interclusus eum in periculum mortis coniecit. In eo rerum [e1] articulo, ante lucem adfuit e famulis unus, qui P. Hermannum ad periclitantem accelerare iussit. Venienti D. Cardinalis imperavit, ut certas preces, maxime Symbolum Apostolicum praelegeret. Redeunte spiritu confessus, SS. Viatico et Oleo extremae unctionis munitus, mortem in momenta exspectavit. Accepto SS. Viatico ad circumstantes dixit:
Duae causae sunt, ob quas libenter moriar; prima est, quod ista mors me in eum statum ponat, in quo DEUM amplius offendere non possum; et hanc gratiam DEUM non amplius offendendi, pluris facio, quam omnia bona spiritualia et temporalia, quae, DEO longiorem vitam dante, facere potuissem. Secunda causa est, quod cum DEO infinitis titulis obstrictus sim, nihilque habeam, quo meam erga eum gratitudinem profitear, hanc ipsam mortem in signum supremi in me dominii offerre possim.
Ita inter dolores exacta dies; et cum rogaretur, num quid in naturae solatium cibi cuperet? Respondit se nihil cupere velleque, nisi quod oboedientia iuberet. Media nocte copiosam e corpore materiam effudit, quae malo sublevamento fuit.
[e2] Inter ipsas paroxismi, de quo supra locuti fuimus, angustias, evocari iussit magni Hetruriae Ducis Ministrum D. Fede; quid cum ipso locutus fuerit non constat; ex lacrymis tamen huius Ministri coniicere licuit, mandata quaedam ad Magnum Hetruriae Ducem accepisse.
Visum e re publica [fuit del.] fore, si Cardinalis iam moriturus litteras ad Imperatorem daret, quibus eum ad pacem Italiae, et amicitiam cum Pontifice conservandam exhortaretur; id cum D. Fede Cardinali suggessisset, statim languenti voce P. Hermanno litteras Italicas ea de re dictavit. Quae postmodum Pontifici exhibitae, summopere placuerunt; easque per Nuntium Apostolicum Venetiarum Viennam transmitti curavit; quas Caesari Luxenburgi P. Paravicinus Barnabita, cui eas P. Hermannus commendaverat, praesentavit.
Septembris I. Paulum melius habuit, et multum aquae in corpore reddidit. Extrema manuum pedumque obriguere.
Septembris II. Calor in extrema manuum, pedumque rediit. [e3] Aquae nonnihil reddidit. Quoniam vero nauseans stomachus cibi impatiens erat, capo aromatibus fartus arte in aquam limpidam destillatus, propinatus fuit, qui succus alimenti plenus aliquantum somni conciliavit.
Septembris III. Vomitus sub lucis exortum ferme extremam horam adduxit, qui residuas corporis vires vehementer debilitavit, deiecitque. Cum Cardinali languenti P. Carsucchi Jesuita consolaturus suggeret: Tristis est anima mea usque ad mortem! Respondit: Non sum tristis sed afflictus, tristitiam enim meam, tristitia Christi sanavit! Ita tota die languit; et cum nusquam requiem inveniret, ab uno in alterum lectum frequenter transferri debuit. Desperatis remediis humanis, pulvis ex reliquiis S. Theresae, quem Patres Carmelitae attulerant, ei propinatus est.
Septembris IV. Supremam hanc vitae diem quietius reliquis exegit, sed in Vesperam declinans, inquietior fuit. Supremum petiit absolvi, sibique praelegi voluit Orationem Dominicam, salutationem Angelicam, et symbolum Nicaenum, idque tractim et morose.
[e4] Hora noctis tertia, cum Italico idiomate diceret, se velle dormire, ii, qui lectum ambiebant, cubili excessere, manente ad caput lecti solo Infirmario, qui vix egressos revocavit. Exinde in supremam luctam transgressus, Italice dicere: apparecchiate, apparecchiate: i.e. praeparate, praeparate! Cum quid vellet, nemo intellegeret, mirabundus eodem Idiomate subiecit: strassinar l'anima mia? strassinar l'anima mia? Quid? rapere animam meam? rapere animam meam? Id cum saepius repetiisset, dixit: Spero, credo! Spero, credo! JESUS, MARIA! JESUS, MARIA! Tum fractis et balbutientibus verbis exorsus recitare salutationem Angelicam, in illis verbis: Nunc et in hora mortis, etc. [?] conticuit. Decussatis in Crucem deinde manibus, supinus iacuit, oculis fixe in altum detortis, cum satis longa temporis mora ita decubuisset, contorsit primum leniter labia, tum suaviter subridens, tam placide animam exhalavit, ut diu excessisse nesciretur. Is supremus risus adstantibus gemitus, et sonantissimas lacrymas excussit. Obiit itaque hora noctis undecima, quarta die Septembris, Anno 1696., aetatis suae [suae post insertum; 59. del.] 52., mense octavo.
[e5] Septembris V. Eminentissimus D. Cardinalis Coloredus Testamenti executor in aedes Novitiatus venit; quo praesente supremae tabulae resignatae, publiceque lectae fuerunt; ita enim fert mos, ut Anatomicis defuncti Cardinalis cadaver non prius tradatur, quam suprema eius voluntas in conspectu Cadaveris explicata fuerit. A prandio anatomem auspicati fuerunt; cui lanienae dum incumbitur, P. Hermannus, monitus antea a Cardinale Albano moris esse, ut Pontificem is Cardinalis aliquo legato honoret, a quo purpura donatus fuerat, cum picta rari et antiqui operis tabula Pontificem adiit, deducente eodem Cardinale Albano. Benigne itaque admissus, pedibusque Pontificis advolutus, gratias egit, tum quod collata in Cardinalem purpura Monasterium S. Galli honorare dignatus fuerit; tum quod expensas exequiarum suis sumptibus faciendas decreverit. Cui Pontifex: Pater, non vos, sed nos ipsos eius promotione honoravimus! Parum est quod fecimus, longe maiora facturi eramus! Sed nos digni non fuimus, qui longiori tempore viro tam sancto frueremur. Ille recta abiit in Caelum, [e6] speramus suis precibus et intercessione compensaturum damna, quae ex eius morte patimur. Cum P. Hermannus rogaret, ut tabulam, ceu pauperis testamenti legatum non respueret, primo renuit, sed dicente Cardinale Albano, qui cum Cardinale Spada aderat, ut eam ceu reliquias viri Sancti admitteret, recepit. Tum Manuscriptorum curam P. Hermannum habere iussit; quae cum in manus Cardinalis Albani consignata significasset, eum benigne dimisit.
Porro, quid in Anatomica dissecatione Corporis D. Cardinalis observatum, adscribo ex Italica relatione Hippolyti Magnani Medici et Physici S. Spiritus, Apostolicique Palatii Chirurgi:
Postquam Cadaver convenienter collocatum fuit, ante omnia considerandus erat habitus Corporis valde emaciati et gracilis, exceptis pedibus, qui hydropico intumescebant humore. Arcus costarum, Sternum Anatomici vocant, notabiliter prominebat, abdomen vero depressum, sine ullo Asictis signo apparuit. Dissecta regione Animali, Cranium lucidissimum, subtile, in quibusdam syncipitis partibus una sola lamina constans, ad lucem positum diaphanum erat; contentae vero partes, ut cerebrum et cerebellum, perfectissimae apparuere. Posthaec thorax apertus, ubi pariter omnia [e7] viscera in plena perfectione constituta observare licuit. Cor exemptum est, ut balsamo contra corruptionem defenderetur. Tandem ad regionem naturalem deventum, et abdomen dissectum fuit, quod multa pinguedine obductum, musculos insigniter emaciatos ostendit; caeterum copiosa aqua inundabat, ita ut duodecim circiter librae corrupti humoris exhaustae fuerint; ubi observandum, quod ventriculus, pancreas, hepar, splen, renes, ureteres, et vesica urinaria, ex tam abundanti aqua nec minimam labem contraxerint, sed sanissima fuerint, solo omento excepto, quod notabiliter contractum, et ubi exteriori membrana ventriculi ad fundum, indeque superiori parti intestini, Colon vocant, alligatur, flaccidissimum, et semiputridum erat; [et induratus del.] Cista fellea copiosa turgebat bile, cuius meatus, Cholidochus vocatur, obstructus erat, et induratus in modum valvulae cuiusdam callosae et durae; hinc succus biliosus ad intestinum duodenum pervenire non poterat; unde ob huius defectum ulterior chyli perfectio frustrari, separatio puri ab impuro retardari, nutritio aboleri, et tota oeconomia [e8] corporis humani subverti caepit. Admiratione autem maxime dignum erat, quod in ea parte intestini, Cholon dicti, quae membranae adiposae sinistri renis alligatur, postmodum lieni insternitur, tandem transversim sub fundo ventriculi pergit, ut obliquos suos gyros formet, crassitudo extraordinaria observata fuerit, quae licet dictum intestinum exterius sanissimum videretur, interius tamen aliquid portenti latere indicabat. Nec falsum augurium fuit; aperto enim intestino, in conspectum se dedit excrescentia quaedam carnea cancerosa, sceomati [!] haud absimilis, quae in interna dicti intestini tunica radices fixerat, cui propter substantiam eius nervosam, et maxime fibrosam fortiter adhaerebat; erat ea excrescentia in origine sua durissima, et circulariter fere, cum membrana intestini interna, mediante quadam crusta carnosa, quam Anatomici Peristoma vocant, unita. Caeterum haec excrescentia totam internam intestini membranam occupabat in formam placentae uterinae, ludentibus in superficie copiosis minutis glandulis; coloris erat nigerrimi, et [e9] figurae inaequalis, in radice dura, ut dictum; in aliis vero locis aliquantum mollis glandularum instar; praeterea turgebat materia putrida, foetente, et aspectu horribili, ita ut mirari liceat, quomodo in hoc intestino generari, et tanto tempore moles adeo deformis et putrida contineri potuerit!
Quare mirandum non est, si aliquibus Medicis, et in specie Bernardino Bianchini Romanorum Medicorum praecipuo visum est, mali sedem in splene fuisse, cum optime constet, intestinum Cholon ex parte sua sinistra fortiter, etsi per tenuem admodum membranam alligari membranae splenis.
Hoc totum est, quod observare licuit in Cadavere D. Cardinalis, cuius animam DEUS aeterna felicitate donet; quam Eum assecutum promittunt admirandae et virtuosae actiones in hac vita exercitae.
Peracta Anatomia, Cadaver contra corruptionem balsamo, et siccantibus herbis munitus est.
Hora itaque noctis secunda, Corpus solitis in vita vestibus indutum, in praecipuam rhedam illatum est; cui Clerici ex Pa[e10]rochia S. Ludovici linteati assedere; inter praelucentes ex alba cera faces, quas famuli praeferebant, Aulici quatuor rhedis excepti funus deduxerunt in Ecclesiam S. Caeciliae, accurrente per longam illam viam populi frequentia. Ea nocte cadaver in sacello privato positum in alteram diem quievit, dum ad publicas Exequias Ecclesia, et ferale theatrum exponendo cadaveri expararetur.
Septembris VI. A prandio publicae exequiae a Cardinalibus celebratae fuerunt cum lacrymis Cardinalium Albani, Aguirre et Coloredi, et magno populi concursu. Exequiis finitis, eiectoque per Helvetios Milites populo, obseratae fuerunt Ecclesiae ianuae; sed cum Vespillonum unus aditum peteret, populus impetu facto in Ecclesiam penetrans, funeri genuflexus se circumfudit, et magna devotione rosaria et numismata applicuit. Demum iterum excluso populo, cadaver in sandapilam cypressinam depositum claudi non potuit, donec Monialibus S. Caeciliae, quae ingentem numerum rosariorum attulerant, corpori applicandum, sa[e11]tisfactum fuit. Sandapila cypressina plumbea, et ista tertia lignea inclusa fuit.
Postremo hora noctis tertia in crypta subterranea iuxta tumulum Pauli Sfondrati Cognati sui, eiusdem olim Ecclesiae Cardinalis, sepultum fuit.
Vulgatam iam in populo opinionem, D. Cardinalem vitam exegisse inculpatam, auxerunt reperta a morte eius gemina cilicia, totidemque flagella intextis argenteis stellis aspera, multoque cruore tincta; ex Ciliciis alterum equino crine hispidum, in formam scapularis, quo Monachi nocturno tempore utuntur, contextum, pectus dorsumque infestabat: alterum e filo ferreo acutis cuspidibus horrebat. Flagellorum alterum cessit Monialibus S. Caeciliae; alterum Benedictinae familiae sacratis Virginibus in campo Martio. Cilicium ferreum eburneae pixidi inclusum vendicavit [!] sibi Orator Caesareus Comes Martinizius, qui vivente adhuc Cardinale, sed conclamata iam valetudine, eius sibi copiam frequenter postulaverat. Cilicium setosum in plurimas partes distractum, multorum devotioni satisfecit. Caeteram supellectilem vestiariam, quae quoquo modo Cardinalis corpus tetigerat, aliorum pietas sibi rapuerat; et infinitus pene [e12] numerus erat, qui donari se petierant vel minima parte rerum, quae in usu Cardinalis erant. Et licet in multas partes relicta vestimenta abierint, omnium tamen votis obsequi fas non erat.
Solenne fuit D. Cardinali acri disciplina, ut testantur flagella multo cruore illita, in se animadvertere diebus Lunae, Mercurii, Veneris, Sabbato; quin et Pervigilia [corr. ex Pervigiliae] festorum Beatissimae Virginis eadem diverberatione initiabat; interdum ea severitate in se exardescebat, ut humeros ex plaga tumentes inclinata cervix proderet. Sibi in ea laniena non pepercisse, prodiderunt vibices a morte ab Anatomistis in dorso reperti. Nec mitius se habuit in usu Cilicii, quo singulis Adventus, et Quadragesimae profestisque Beatissimae Virginis diebus lumbos praecinxit. Somni fuit parcissimus, quem in praecipuis Anni festivitatibus humi, aut sellae innixus capiebat, interea tamen lectum diligentissime, quo res magis lateret, sibi sterni iussit.
Cibos, quibus se affici senserat, parari iusserat, sed mensae illatis abstinuit; fructuum etiam primitias nunquam gustavit.
[e13] Ieiunii fuit observantissimus tum diebus ab Ecclesia praescriptis, tum etiam omnes profestos dies Beatissimae Virginis abstinentia sacratos habuit. Si quando iter facientem ieiunium Ecclesiasticum occupavit, hausto mane spiritu confortante, aut exiguo vini Malvatici poculo, totam diem ad noctem usque abstemius egit. Caetera per totum Annum aut parcissimo cibo, aut solo poculo vini, panisque buccella coenam finivit.
Dolores, eos praecipue, qui demum mortem attulere, quam occultos habuit, tam patienter tulit; et cum a fido famulo, cui eos crediderat, moneretur, ut malo Medicorum ope succurreret, dixit: Non aequum est, ut missam a DEO patiendi occasionem repellam; et cum graviores a DEO posceret, prohibuit, ne cuiquam morbos suos evulgaret.
Ex hoc mortificationis studio enatum est donum Orationis, nec ullus est, qui recordari possit, vel semel visum, dum in Odaeo sacrae psalmodiae interesset, risu vel levissimo peccasse.
Famulos, officio occupatus, negotiorum causa interpellantes, nullo verbo dignatus, solum severo obtutu amandavit; depre[e14]hensusque est nonnunquam ita absorptus, ut intrantes exeuntesque non adverteret.
Praecipue vero ipsius Devotio se in cultu Sanctissimi Sacramenti, et Beatissimae Virginis occupabat; hanc quotidie Officio, Cursum vocant, venerabatur, et in Eius honorem sub noctem Psalterium percurrebat; quodsi morbus intercederet, ne suo officio in B. Virginem deesset, alii, ut eum pensum persolveret, mandavit. Eam pietatem, ut etiam in alios transfunderet, primis Mensium Dominicis, de Cathedra ad Populum laudes B. Virginis perorabat.
Sacris operabatur summa animi intentione et devotione. Accidit, eo sacris operante duos Nobiles inter se commiscere sermones; statim ab Ara misit qui moneret, ut aut silentio DEO debitum honorem redderent, aut Ecclesia, si tanta loquendi libido, excederent.
Antequam eum sua merita in infulas vocarant, frequentissime ad salutandam Eucharistiam in templum se conferebat, quod etiam iam Abbati in usu fuit. Recreationem pomeridianam observatus est semper coronare salutata Venerabili Eucharistia.
[e15] Iam Abbas, finitis media nocte Laudibus Matutinis, ubi religiosos caeteros sese pro more cubitum recepisse credidit, in Ecclesiam descendit, longamque orationem coram Venerabili Sacramento ad lucis exortum produxit; indeque clam in suum conclave se retraxit, deprehensusque est non semel toto corpore in terram prostratus, DEUM in Sanctissimo Sacramento venerari.
Iter aliquando faciens, obvium habuit Parochum sacrum viaticum ad aegrum deferentem, tum vero subito ex equo delapsus, comitibusque ut idem facerent, iussis, tamdiu haesit genuflexus, donec a praetereunte DEO per manus Sacerdotis sacra benedictione donatus fuit. Cum facultas fuit intrandi Ecclesiam, ubi ex equo in itinere ad hospitium descendit, semper prius quam cum hominibus ageret, primam salutem Venerabili Sacramento dixit, asserens ex decoro esse, ut prima negotia cum DEO transigantur.
De liberalitate in pauperes memini me supra dixisse; solum addo Christianae humilitatis exemplum de Leprosis. Eos singulis annis invisere solebat, quos brevi admonitione ad patientiam Christianam, et morbi ignominiam pie ferendam cum animasset, ad eorum pedes pro[e16]stratus, singulis osculum imprimebat, largaque eleemosyna donabat.
Famae alienae fuit longe studiosissimus, nec ulla re ita offendebatur, atque cum proximi fama in periculum venit. Quare in triclinio Aulico effigiem S. Augustini adscriptis illis vulgatis Versibus:
Quisquis amat dictis alienam rodere famam,
Hanc mensam vetitam noverit esse sibi
affigi mandavit, quae liberiora ora sui officii commoneret.
In iram, etsi natura pronior esset, eam tamen ita in potestate habuit, ut nullum verbum paulo acerbius illi exciderit.
Caetera fuit facilis admissionis, ut iam Abbas et Princeps, plebeios homines, cupientes Conscientiae suae onera ad Eius aures deponere, non reiecerit, sed suo conclavi acceptos benigne audierit.
Praeter haec virtutum argumenta, quae ex fida famulorum relatione didicimus, longe maiora in praestantissimo viro latuisse, fidem facit communis populi consensus, qui eum tantum non pro Sancto coluit. Verum ea demum proferentur in publicum, cum libri Conscientiarum in magno illo Judicii theatro, ab eo, qui est scrutator Cordium, explicabuntur.
Hoc monimentum gratitudinis ergo Parenti Optimo, Patri pientissimo posuit Itineris Romani socius
F. Hermannus Schenck,
Monachus S. Galli, 1697